Postępowanie spadkowe krok po kroku

Postępowanie spadkowe w sądzie czy postępowanie spadkowe u notariusza

Być może jest to zaskakujące, ale od śmierci spadkodawcy do zakończenia wszystkich kwestii formalnych związanych ze spadkobraniem po nim często mija dość długi czas, co wynika z konieczność przeprowadzenia nie jednego, ale często kilku odrębnych postępowań. 

Co więcej, postępowania te mogą być prowadzone przed różnymi organami - zaangażowany w nie może być nie tylko sąd, ale również komornik sądowy czy notariusz . Konieczność przeprowadzenia ich wszystkich albo tylko niektórych z nich zależna jest od stanu faktycznego konkretnej sprawy, w szczególności od tego, czy ma miejsce dziedziczenie ustawowe czy dziedziczenie testamentowe, a jeśli spadkodawca sporządził testament:

1. czy są jakiekolwiek okoliczności mogące wpłynąć na nieważność testamentu,
2. co dokładnie zawiera testament, 
3. czy ktoś został wydziedziczony,
4. czy na czyjąś rzecz dokonano zapisu lub zapisu windykacyjnego,
5. czy spadkobiercą jest jedna osoba czy krąg spadkobierców jest szerszy,
6. czy komukolwiek przysługują jakieś roszczenia w związku z brakiem powołania do spadku,

i pytania takie można mnożyć i mnożyć.

Postępowanie spadkowe etapy

W tym wpisie podejmuję próbę zwięzłego przedstawienia krok po kroku głównych rodzajów postępowań związanych ze spadkobraniem, z jakimi możemy mieć do czynienia po śmierci jednej osoby. 

Postępowaniami tymi są najczęściej postępowania o:

1. sporządzenie spisu inwentarza,
2. stwierdzenie nabycia spadku,
3. dział spadku.

Dodatkowo, jeżeli spadkobranie odbywa się na podstawie testamentu, a spadkodawca nie powołał w nim do dziedziczenia zstępnych (dzieci, wnuków), małżonka lub rodziców, którzy dziedziczyliby po nim w przypadku dziedziczenia ustawowego, mogą oni wszcząć odrębne postępowanie o zapłatę zachowku, o czym napiszę w jednym z kolejnych wpisów.

W artykule tym nie poruszam kwestii związanych ze sporządzeniem przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia, które stanowić może alternatywę dla stwierdzenia nabycia spadku przez sąd.

Gdzie przeprowadzić postępowanie spadkowe

Postępowanie spadkowe powinno toczyć się przed sądem, o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej.

W sprawach spadkowych przepisy regulują właściwość wyłączną miejscową, co oznacza, że postępowanie może być prowadzone wyłącznie przed sądem wskazanym w przepisach i nie ma możliwości wyboru innego sądu np. z uwagi na miejsce zamieszkania uczestników postępowania.

I tak sądem miejscowo właściwym w sprawach spadkowych (sądem spadku) jest sąd:

1. ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy albo
2. miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część – tylko jeżeli miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy w Polsce nie da się ustalić.

Jeżeli natomiast nie da się ustalić sądu właściwego z powodu braku zaistnienia którejkolwiek z podstaw wskazanych w pkt 1 lub 2 powyżej sądem właściwym w sprawach spadkowych jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.

Postępowaniem toczącym się przed sądem jest postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku oraz postępowanie o dział spadku, jeżeli nie odbywa się on na podstawie umowy między wszystkimi spadkobiercami. 

Sąd wydaje również postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza, jeżeli wniosek w tym zakresie nie wpłynie bezpośrednio do komornika sądowego właściwego do wykonania takiego postanowienia sądu i sporządzenia spisu inwentarza.

Kto może wszcząć postępowanie spadkowe

Jeżeli chodzi o wszczęcie postepowania spadkowego, to tutaj uprawnienie do jego zainicjowania przysługuje różnym podmiotom, w zależności od tego, o którym konkretnie etapie postępowania spadkowego mówimy:

1. sporządzenie spisu inwentarza – może odbywać się na wniosek:
2. 1. tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą,
   2. tego, kto uprawdopodobni, że jest uprawnionym do zachowku,
   3. tego, kto uprawdopodobni, że jest zapisobiercą,
   4. wykonawcy testamentu,
   5. tymczasowego przedstawiciela,
   6. wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy;
3. stwierdzenie nabycia spadku – odbywa się na wniosek każdego zainteresowanego, a więc osoby, która ma interes prawny lub interes faktyczny w stwierdzeniu nabycia spadku,
4. dział spadku – dokonywany umownie wymaga zgodnego współdziałania wszystkich spadkobierców, przed sądem odbywa się na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.

Kiedy rozpocząć postępowanie spadkowe

Tak naprawdę pierwsze czynności związane z uregulowaniem kwestii spadkowych można podjąć niezwłocznie po chwili otwarcia spadku, a więc po śmierci spadkodawcy. Będą to przede wszystkim czynności związane z ustaleniem, czy spadkodawca sporządził testament jak również związane z możliwie szybkim zainicjowaniem sporządzenia spisu inwentarza, zwłaszcza w sytuacji, gdy sytuacja finansowa spadkodawcy, w tym składniki jego majątku, jak i ewentualne długi spadkowe w chwili jego śmierci nie są znane.

Postępowanie spadkowe do 6 miesięcy czy postępowanie spadkowe po 6 miesiącach

Często mówi się o kluczowej dla postępowań spadkowych dacie, jaką jest 6 miesięcy od chwili otwarcia spadku. Data ta nie jest przypadkowa. Stanowi ona bowiem co do zasady termin, w jakim spadkodawca może złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku albo oświadczenie odrzuceniu spadku.

Data ta ma istotne znaczenie, ponieważ zasadniczo stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku.  Możliwość taka istnieje natomiast przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku, jeżeli wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.

Postępowanie o dział spadku przeprowadzane jest dopiero po wcześniejszym ustaleniu majątku spadkowego oraz kręgu spadkobierców, więc sporządzeniu spisu inwentarza, jeżeli taki miał miejsce, jak i stwierdzeniu nabycia spadku.

Jak rozpocząć postępowanie spadkowe

Jak już wspomniałam, w pierwszej kolejności należy ustalić, czy spadkodawca sporządził testament. 

Jeżeli byłby to testament własnoręczny, tutaj polegać musimy na wiedzy co do jego sporządzenia oraz miejsca przechowywania posiadanej przez spadkobierców lub inne osoby bliskie spadkodawcy. 

Natomiast w przypadku, testamentu notarialnego, można zwrócić się do notariusza z wnioskiem o przeszukanie notarialnego rejestru testamentów, co pozwoli na ustalenie czy, kiedy i w jakiej kancelarii notarialnej testament notarialny został sporządzony. Spadkobierca testamentowy może wówczas uzyskać jego wypis.

Postępowanie spadkowe spis inwentarza

Sporządzenie spisu inwentarza dokonywane jest przez komornika sądowego, który w sporządzonym dokumencie wskazuje:

1. przedmioty należące do spadku,
2. przedmioty zapisów windykacyjnych,
3. długi spadkowe,

- ze wskazaniem wartości każdego z nich na chwilę otwarcia spadku.

Szybkie sporządzenie spisu inwentarza może mieć kluczowe znaczenie dla podjęcia przez spadkobiercę decyzji, czy spadek chce przyjąć czy odrzucić, jeżeli spis zostanie sporządzony przed upływem terminu na złożenie stosownego oświadczenia.

Postępowanie spadkowe stwierdzenie nabycia spadku 

W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku sąd spadku ustala krąg spadkobierców i stwierdzając postanowieniem nabycie przez nich spadku wskazuje:

1. osobę spadkodawcy,
2. wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł,
3. tytuł powołania do spadku (dziedziczenie ustawowe, dziedziczenie testamentowe) i wysokość udziałów w spadku, a przy dziedziczeniu testamentowym – formę testamentu (testament własnoręczny, testament notarialny, testament urzędowy, testament ustny, testament podróżny, testament wojskowy) oraz powołanie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu,
4. sposób przyjęcia spadku (przyjęcie spadku wprost, przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza),
5. spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne - gdy takie wchodzi w skład spadku.

Po przeprowadzeniu tego postępowania każdy ze spadkobierców wie jaki udział wyrażony w ułamkach posiada w spadku. Natomiast nie obejmuje na wyłączną własność żadnego z przedmiotów wchodzących w skład spadku, gdyż majątek spadkowy objęty jest współwłasnością w częściach ułamkowych.

Postępowanie spadkowe dział spadku

Jak już wspomniałam, przy zgodnym działaniu spadkobierców dział spadku może nastąpić na mocy umowy zawartej między wszystkimi spadkobiercami (co w zależności od składników majątku spadkowego może wymagać zachowania formy aktu notarialnego lub formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi), a w braku takiej zgody – przeprowadzany jest przed sądem.

Na skutek przeprowadzenia działu spadku poszczególni spadkobiercy stają się wyłącznymi właścicielami poszczególnych przedmiotów  wchodzących w skład spadku.

Podsumowanie

Niniejszy wpis zawiera zwięzły opis podstawowych kwestii związanych z postępowaniem spadkowym na poszczególnych jego etapach. Po zapoznaniu się z nim znasz ramowy przebieg postępowania spadkowego od chwili śmierci spadkodawcy aż do objęcia na własność poszczególnych elementów spadku przez spadkobierców. Często sprawy spadkowe są zawiłe i skomplikowane, więc każda sprawa wymaga odrębnej analizy w celu podjęcia odpowiednich kroków prawnych.

radca prawny Justyna Miernik

 +48 663 911 385

 kontakt@kancelariamiernik.pl